Z

Το Z έχει μείνει στην ιστορία ως μία απ' τις πιο πετυχημένες "ελληνικές" ταινίες όλων των εποχών. Έφτασε ως τα oscar σαν Αλγερινή παραγωγή, και κατάφερε να κερδίσει το βραβείο για το ξενόγλωσσο φιλμ, σε μια εποχή που τα oscar είχαν ακόμη νόημα. Μια εποχή επίσης που στην Ελλάδα είχαμε τη δικτατορία, που μας αναλογούσε κι εμάς ως μέλλουσα χώρα της ΕΕ. Το πολιτικό υπόβαθρο της ταινίας είναι λίγο ως πολύ γνωστό και το ταλέντο του Γαβρά όπως κι η αγάπη του για το cinema δεδομένη.

O σύντομος λειτουργικότατος τίτλος (Ζ σημαίνει είναι ζωντανός), δίνει κατευθείαν το στίγμα. Ότι θα δούμε παρακάτω είναι μια ψευδοέρευνα για τη δολοφονία του Λαμπράκη, είναι μια σαφής προσπάθεια να εξιστορηθεί μια απ' τις πιο σκοτεινές στιγμές της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Και αυτή η αφήγηση χωρίζεται στα δύο: κατ' αρχάς έχουμε το γεγονός, τη δολοφονία στη Θεσσαλονίκη το 1963 δήλαδή, αυτό καθ' αυτό, κι απ' την άλλη την έρευνα του εισαγγελέα (Σαρτζετάκη) για να αποδοθούν κατηγορίες (σ' αυτήν βοηθά με τον τρόπο του και ένας συμπεθέστατος δημοσιογράφος που τον υπθοδύεται ο Jaques Perrin).

Το πρώτο μέρος λοιπόν είναι και το πιο δραματικά κινηματογραφημένο. Ο Yves Montand, που παίζει τον Λαμπράκη, δίνει μια αναπάντεχη αμεσότητα στο ρόλο του και σε συνδυασμό με τις ιδέες του Γαβρά, που με φιξιονίστικα φλας μπακ και μικρούς σύντομους γεμάτους νόημα διαλόγους μεταξύ των οργανωτών της μοιραίας συγκέντρωσης, δημιουργούν ένα έντονα δραματικό κλίμα που κορυφώνεται με το χτύπημα στο κεφάλι του Λαμπράκη. Στο δεύτερο μέρος, το μέρος της έρευνας, ο σκηνοθέτης αρνείται με πείσμα κάθε πολιτική παρέμβαση, πέραν της επιφανειακής, και μπολιάζει την ταινία με καταδιώξεις, ανακρίσεις, ξύλο και διάφορα ιστορικά στοιχεία και πρόσωπα που είχαν κυρίως σχέση με το όλο φριχτό κοινωνικο-πολιτικό παρασκήνιο των χρόνων πριν την επταετία. Απ' τα παραπάνω γίνεται κατανοητή η προσπάθεια του Γαβρά να στήσει πρωτίστως μια αστυνομικής υφής ταινία που να καταγγέλει τη φασιστική βία και τίποτα παραπάνω, παρά να κάνει ένα πραγματικό πολιτικό φιλμ. Και πραγματικά είναι πολύ εύκολο κάποιος να περάσει το Ζ για τέτοιο, ειδικά αν αναλογιστούμε τις συνθήκες και το timing. Αναγνωρίζουμε βέβαια την παραστατικότητα με την όποια αναπλάθεται η "πατριωτική" πλευρά της Αθήνας, απ' όπου ξεκίνησε το όλο κακό, εκεί που επί χρόνια καλλιεργούνταν η ιδέα της Χούντας, αλλά όσο και να θέλουμε δεν πρόκειται να αναγνώσουμε καμία πολιτική θέση ή κατεύθυνση πίσω από οποιοδήποτε πλάνο.

Στο τι εξηπηρετούσε αυτό ήταν λίγο ή πολύ αντιληπτό. Ο Γαβράς εκμεταλεύεται τις καταστάσεις και δημιουργεί μια ταινία "ενωτική", με την έννοια του ότι κανείς Έλληνας, δεξιός ή αριστερός, δεν μπορεί να αμφισβητήσει την ενοχή των φονιάδων του Λαμπράκη, σε μια περισσότερο απ' όσο αναμενόταν μυθοπλαστική μεταφορά του Z (κατά γενική ομολογία το φιλμ διαφέρει σε πολλά με το βιβλίο του Βασιλικού). Όλοι λοιπόν την αναγνωρίζουν σαν πολιτικά ορθή και δεν τολμούν να της επιτεθούν, κι ας έχει να μοιραστεί ελάχιστα με την πολιτική άποψη του πρωταγωνιστή της, εξαιτίας της οποίας τράβηξε όσα τράβηξε. Παράλληλα, με το αστυνομικό της υπόθεσης κρατάει το θεατή σε εγρήγορση, και στο τέλος πια με τα κατηγορώ και τη σκηνή με τις ειδήσεις πέφτουν οι τίτλοι κι ο θεατής μένει με μια ιδέα πολιτικού κινηματογράφου...

...Και μετά από 5-6 χρόνια έρχεται η ιστορία να δικαιώσει το Γαβρά. Για μένα εκεί που παρουσιάζει πολιτικό ενδιαφέρον η ταινία είναι στο ότι ο τρόπος που ο σκηνοθέτης αντιμετωπίζει το θέμα του έμελε να είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζουν όλα τα πολιτικά θέματα οι Έλληνες μετα το '74-'75. Αυτή η διστακτικότητα να πάρουν κάποια ευθεία πολιτική θέση και το πέρασμα σε μια εντελώς κεντρώα και ουδέτερη εποχή για την υποτιθέμενη Ελληνική Δημοκρατία. Το Ζ εξαιτίας της αναγνώρισης του και της αποδοχής του μπορούμε πως έμμεσα σηματοδοτεί αυτό το πέρασμα. Και σε αυτή την κατάσταση αν δούμε εντελώς νηφάλια το φιλμ δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε την σημαντικότητά του. Εξαρτάται λοιπόν καθαρά απ' το θεατή και το πόσο βυθισμένος στην ουδετερότητα είναι για το πόσο θα το εκτιμήσει. Κατά συνέπεια για ιστορικούς λόγους και για την οξυδέρκεια του δημιουργού της:

Βαθμός: 5

(The Movies Cult 18-03-05)