Έμελλε το πρώτο μου άρθρο για το ρημαδιασμένο μας site να είναι γι' αυτή τη στήλη (που μ' αυτό το κείμενο εγκαινιάζεται) κι αυτή τη φορά δεν μιλάμε για φάρσα... Την πρώτη σκηνή για την οποία θα μιλήσουμε δεν ήταν δύσκολο να τη σκεφτώ. Όλα ξεκίνησαν όταν έψαχνα τους backup φακέλους που δημιουργώ στον σκληρό δίσκο του υπολογιστή μου πριν από κάθε format. Σ' έναν απ' αυτούς υπήρχε ένα και μοναδικό αρχείο με το όνομα DeNiro's Smile. Ήταν ένα απ' τα εκατομμύρια screenshots που κρατάω στις τελετουργικές κατ' οίκον προβολές μου (εν προκειμένω απ' το Once Upon a Time in America φυσικά). Τότε γεννήθηκε κι η ιδέα όχι μόνο γι' αυτό το κείμενο αλλά και για όλη τη στήλη γενικότερα.
Η δύναμη της εικόνας... Ένα απλό screenshot κι εφτά δισεκατομμύρια σκέψεις! Είναι αλήθεια ότι μερικοί δημιουργοί ήξεραν να φτιάχνουν καλύτερες σκηνές από κάποιους άλλους. Άλλοι ίσως έκαναν καλύτερες ταινίες αλλά γι' αυτούς έχουμε και τα reviews. Εδώ αναζητούμε τις στιγμές εκείνες σε μια ταινία που ίσως μας αφήνουν μ' ανοιχτό το στόμα ή σκαλίζουν επίμονα τα αυλάκια του μυαλού. Ίσως μας προτείνουν το νέο και το διαφορετικό ή μας προκαλούν και μας τρομάζουν. Πάντα θα τις προσδιορίζουμε ως επιτεύγματα. Το ερέθισμα για όλα τα παραπάνω μπορεί να είναι οπτικό, ακουστικό ή λεκτικό, διακρίσεις δεν κάνουμε. Αυτό είναι και το προτέρημα του κινηματογράφου σε σχέση με τις άλλες μορφές έκφρασης, όπως επίσης και η αιτία που οδήγησε τους θεωρητικούς στα πρώτα του βήματα να μην το συμπεριλάβουν στι τέχνες... Ξέρω ότι το παρακάνω αλλά αφήστε με να πλατιάσω λίγο, είπαμε πρώτο άρθρο είναι αυτό...
Άλλωστε θέματα καθαρά θεμελιώδη για τον κινηματογράφο θίγει και η σκηνή που επιλέξαμε για το ντεμπούτο της στήλης. Έχουμε να κάνουμε με ένα απ' τα διασημότερα φινάλε όλων των εποχών. Δράστης ένας εξαίρετος σκηνοθέτης, ο Sergio Leone, που στο κύκνειο άσμα του, στην τελευταία σκηνή της καριέρας του, έθεσε το πλέον βασανιστικό ερώτημα στους θεατές. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η ταινία ξεκινά με τον Robert DeNiro να μπαίνει σε έναν τεκέ. Μαζί με τη μαστούρα του έρχονται και οι αναμνήσεις, που ξεκινάν απ' τα παιδικά του χρόνια και φτάνουν στο σήμερα του φιλμ όπου ενήλικας πια βλέπει τον James Woods να αυτοκτονεί. Ολόκληρη η αφηγηματική πράξη διακατέχεται από μια νοσταλγία για στιγμές που χάθηκαν και δεν θα ξανάρθουν, για τον Noodles και για τον Max του παρελθόντος. Αυτά μέχρι να φτάσουμε στο αινιγματικό φινάλε. Ο DeNiro βρίσκεται ακόμη ξαπλωμένος στον τεκέ και ρίχνει ένα τίγκα στο όπιο χαμόγελο! Εδώ είναι που τίθεται το ερώτημα υπήρξε άραγε το παρελθόν που αφηγήθηκε ο Leone ή όλα όσα βλέπαμε ήταν παράγωγα του οπίου;
Παλιότερα πετύχαινα αρκετά συχνά στην ΕΤ3 ένα ντοκιμαντέρ που έχει να κάνει με το Leone (επρόκειτο για μια πολύ ενδιαφέρουσα σειρά που σε κάθε της επεισόδιο είχε διάφορους γνωστούς ανθρώπους του κινηματογράφου να μιλούν για ένα διαφορετικό σκηνοθέτη.). Εκεί λοιπόν υπήρχε και μια συνέντευξη στην οποία αναφερόταν οι πρώτες αντιδράσεις των δημοσιογράφων που βρέθηκαν στην πρώτη προβολή της ταινίας. Οι περισσότεροι δήλωναν μαγεμένοι απ' τα όσα είδαν και τότε ήταν που ένας εκπρόσωπος του τύπου πλησιάζει κάποιον απ' τους συντελεστές και ρωτάει στο τέλος γιατί χαμογέλασε ο DeNiro. Μόλις κατάλαβε ποια θα ήταν η απάντηση αποχώρησε αναφωνώντας "No, no, no" (δεν πιστεύω να θέλετε μετάφραση :p). Αν και 20 και κάτι χρόνια μετά η ταινία μοιάζει πλέον ένα πρώτης διαλογής gangsterικό δράμα και τίποτε παραπάνω το φινάλε παραμένει το πιο δυνατό της σημείο. Δεν είναι και λίγο πράγμα να καταλαβαίνεις ότι τα όσα παρακολούθησες τις προηγούμενες δύο και ώρες ήταν παραλογισμοί στο μυαλό ενός μαστουρωμένου! Αυτό που λέμε τώρα είναι πολλοί που δεν το αποδέχονται, θεωρούν δηλαδή ότι όντως ο πρωταγωνιστής στη χαλάρωσή του επάνω θυμάται τις ιστορίες απ' τα παιδικά του χρόνια. Δεν διαφωνώ πως είναι έτσι γυρισμένο το φινάλε που ο καθένας μπορεί να πιστέψει αυτό που επιθυμεί εκείνη τη στιγμή. Αλλά απ' όποια μεριά κι αν το εξετάσουμε ο Leone απλά μας σέρβιρε ένα παραμυθάκι. Και μπράβο του στην τελική, γιατί έμοιαζε τόσο ωραίο που μερικοί θα ήθελαν να ήταν αληθινό και δεν μπορούσαν να πιστέψουν το αντίθετο, όπως ο δύσμοιρος ο δημοσιογράφος.
Τεχνικά η σκηνή (απ' τις trademark του Ιταλού σκηνοθέτη) είναι απλά ένα extreme close up (ένα Sergio Leone πλάνο όπως το ονόμαζε ο Tarantino στο αφίερωμα που λέγαμε πριν) στο πρόσωπο του Robert DeNiro. Αυτό νέτο σκέτο, στεγνό. Δεν είχε καν την ένταση που είχαν ανάλογα πλάνα του στα φημισμένα του western. Και είναι θαυμαστό ότι μέσα απ' αυτή την απλότητα ξεπήδησε αυτό το δίλλημα κι αυτή η ανατροπή. Το τέχνασμα του αποστομοτικού φινάλε που ανατρέπει όλα όσα έχουμε δει προηγουμένως δεν ούτε η πρώτη ταινία που το χρηισμοποίησε ούτε η μοναδική. Ήταν απλά αυτή που το έκανε με τον πιο αποτελεσματικό και λιτό τρόπο. Θα μπορούσε να μην υπάρχει καν μουσική.
Ήταν ίσως κι η μοναδική ταινία που σε έκανε να θεωρήσεις την ανατροπή στη βάση του σινεμά. Η κωλοτούμπα που γίνεται στο σενάριο δεν αφορά τον πρωταγωνιστή αφορά το θεατή και μόνο. Ο ήρωας στη οθόνη δεν βιώνει κάτι το μη αναμενόμενο γι' αυτόν αφού βρίσκεται υπό την επήρεια ουσιών εν πλήρη γνώση του. Ο θεατής απ' την άλλη αρχίζει και το σκέφτεται το πράγμα: Κοντά τρεις ώρες για το τίποτα. Όλα όσα είδα ήταν ένα ψέμα (αυτό ακριβώς απέφυγαν να νιώσουν οι υπέρμαχοι της άποψης περί πραγματικής αφήγησης). Μα μήπως κι ότι συμβαίνει σε κάθε ταινία που βλέπω ψέματα δεν είναι; Όλα στημένα και σκαρφίσματα κάποιου μυαλού. Το μόνο που διαφέρει είναι οι συνθήκες καθώς σε μια οποιαδήποτε ταινία όλα τα φτιάχνει το μυαλό του σκηνοθέτη και του σεναριογράφου ενώ στο Once Upon το μυαλό του πρωταγωνιστή. Στο σινεμά τα μέσα είναι οι φακοί και η κάμερα, για τον Noodles (αν υπήρξε ποτέ) είναι το όπιο. Όλα αυτά μας οδηγούν πίσω στην αφετηρία τότε που πρωτοαντικρίσαμε αυτήν την μοναδική ψευδαίσθηση της πραγματικότητας που αποτελεί ο κινηματογράφος. Αν οι θεατές δεν ήταν δεκτικοί στα ψεύτικα λειτουργήματα των σκηνοθετών τότε όντως ο δεν θα υπήρχε 7η τέχνη θα ήταν μόνο 6. Όμως, αν και καλοί δέκτες, οι περισσότεροι απ' το κοινό δεν μπορούν να αντέξουν την ιδέα ότι τους ξεγελούν οι φτιαχτές εικόνες όπως έκανε κι ο Leone με την ταινία του.
Το χαμόγελο στο τέλος του Once Upon a Time in America έχει λάβει διάφορους χαρακτηρισμούς. Ειρωνικό, σαρκαστικό, μαστουρωμένο... Ανάλογα με το πως το έβλεπε κανείς συχνά έφτανε και σε διαφορετικά συμπεράσματα για το στόρι. Δεν παύει δηλαδή σε καμία περίπτωση να είναι η πιο σημαντική σκηνή της ταινίας. Απ' τα παραπάνω που γράψαμε προκύπτει ότι στην πραγματικότητα πίσω απ' τον ηθοποιό που χαμογελάει, είναι ο Leone που κλείνει το μάτι προκαλώντας μας να σκεφτούμε τι είναι πραγματικό και τι όχι αλλά και τι απ' τα δύο αξίζει πιο πολύ. Όλ' αυτά ξαναλέγω είναι κάτι παραπάνω από μια προσωπική εκτίμηση για μια ιστορική σε κάθε περίπτωση σκηνή. Γι' αυτό το επίτευγμα όπως λέγαμε και στην αρχή. Σίγουρα σ' αυτές τις περιπτώσεις το ιδανικό (και το μόνο που μας βοηθά) για την κατανόηση είναι να ξέρουμε τι ακριβώς είχε στο μυαλό του ο δημιουργός. Κι αφού δυστυχώς ο Leone μας άφησε χρόνους, όλοι μπορείτε να αφήσετε τα δικά σας συμπεράσματα στο thread που βρίσκεται στο link παρακάτω...
Η δύναμη της εικόνας... Ένα απλό screenshot κι εφτά δισεκατομμύρια σκέψεις! Είναι αλήθεια ότι μερικοί δημιουργοί ήξεραν να φτιάχνουν καλύτερες σκηνές από κάποιους άλλους. Άλλοι ίσως έκαναν καλύτερες ταινίες αλλά γι' αυτούς έχουμε και τα reviews. Εδώ αναζητούμε τις στιγμές εκείνες σε μια ταινία που ίσως μας αφήνουν μ' ανοιχτό το στόμα ή σκαλίζουν επίμονα τα αυλάκια του μυαλού. Ίσως μας προτείνουν το νέο και το διαφορετικό ή μας προκαλούν και μας τρομάζουν. Πάντα θα τις προσδιορίζουμε ως επιτεύγματα. Το ερέθισμα για όλα τα παραπάνω μπορεί να είναι οπτικό, ακουστικό ή λεκτικό, διακρίσεις δεν κάνουμε. Αυτό είναι και το προτέρημα του κινηματογράφου σε σχέση με τις άλλες μορφές έκφρασης, όπως επίσης και η αιτία που οδήγησε τους θεωρητικούς στα πρώτα του βήματα να μην το συμπεριλάβουν στι τέχνες... Ξέρω ότι το παρακάνω αλλά αφήστε με να πλατιάσω λίγο, είπαμε πρώτο άρθρο είναι αυτό...
Άλλωστε θέματα καθαρά θεμελιώδη για τον κινηματογράφο θίγει και η σκηνή που επιλέξαμε για το ντεμπούτο της στήλης. Έχουμε να κάνουμε με ένα απ' τα διασημότερα φινάλε όλων των εποχών. Δράστης ένας εξαίρετος σκηνοθέτης, ο Sergio Leone, που στο κύκνειο άσμα του, στην τελευταία σκηνή της καριέρας του, έθεσε το πλέον βασανιστικό ερώτημα στους θεατές. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η ταινία ξεκινά με τον Robert DeNiro να μπαίνει σε έναν τεκέ. Μαζί με τη μαστούρα του έρχονται και οι αναμνήσεις, που ξεκινάν απ' τα παιδικά του χρόνια και φτάνουν στο σήμερα του φιλμ όπου ενήλικας πια βλέπει τον James Woods να αυτοκτονεί. Ολόκληρη η αφηγηματική πράξη διακατέχεται από μια νοσταλγία για στιγμές που χάθηκαν και δεν θα ξανάρθουν, για τον Noodles και για τον Max του παρελθόντος. Αυτά μέχρι να φτάσουμε στο αινιγματικό φινάλε. Ο DeNiro βρίσκεται ακόμη ξαπλωμένος στον τεκέ και ρίχνει ένα τίγκα στο όπιο χαμόγελο! Εδώ είναι που τίθεται το ερώτημα υπήρξε άραγε το παρελθόν που αφηγήθηκε ο Leone ή όλα όσα βλέπαμε ήταν παράγωγα του οπίου;
Παλιότερα πετύχαινα αρκετά συχνά στην ΕΤ3 ένα ντοκιμαντέρ που έχει να κάνει με το Leone (επρόκειτο για μια πολύ ενδιαφέρουσα σειρά που σε κάθε της επεισόδιο είχε διάφορους γνωστούς ανθρώπους του κινηματογράφου να μιλούν για ένα διαφορετικό σκηνοθέτη.). Εκεί λοιπόν υπήρχε και μια συνέντευξη στην οποία αναφερόταν οι πρώτες αντιδράσεις των δημοσιογράφων που βρέθηκαν στην πρώτη προβολή της ταινίας. Οι περισσότεροι δήλωναν μαγεμένοι απ' τα όσα είδαν και τότε ήταν που ένας εκπρόσωπος του τύπου πλησιάζει κάποιον απ' τους συντελεστές και ρωτάει στο τέλος γιατί χαμογέλασε ο DeNiro. Μόλις κατάλαβε ποια θα ήταν η απάντηση αποχώρησε αναφωνώντας "No, no, no" (δεν πιστεύω να θέλετε μετάφραση :p). Αν και 20 και κάτι χρόνια μετά η ταινία μοιάζει πλέον ένα πρώτης διαλογής gangsterικό δράμα και τίποτε παραπάνω το φινάλε παραμένει το πιο δυνατό της σημείο. Δεν είναι και λίγο πράγμα να καταλαβαίνεις ότι τα όσα παρακολούθησες τις προηγούμενες δύο και ώρες ήταν παραλογισμοί στο μυαλό ενός μαστουρωμένου! Αυτό που λέμε τώρα είναι πολλοί που δεν το αποδέχονται, θεωρούν δηλαδή ότι όντως ο πρωταγωνιστής στη χαλάρωσή του επάνω θυμάται τις ιστορίες απ' τα παιδικά του χρόνια. Δεν διαφωνώ πως είναι έτσι γυρισμένο το φινάλε που ο καθένας μπορεί να πιστέψει αυτό που επιθυμεί εκείνη τη στιγμή. Αλλά απ' όποια μεριά κι αν το εξετάσουμε ο Leone απλά μας σέρβιρε ένα παραμυθάκι. Και μπράβο του στην τελική, γιατί έμοιαζε τόσο ωραίο που μερικοί θα ήθελαν να ήταν αληθινό και δεν μπορούσαν να πιστέψουν το αντίθετο, όπως ο δύσμοιρος ο δημοσιογράφος.
Τεχνικά η σκηνή (απ' τις trademark του Ιταλού σκηνοθέτη) είναι απλά ένα extreme close up (ένα Sergio Leone πλάνο όπως το ονόμαζε ο Tarantino στο αφίερωμα που λέγαμε πριν) στο πρόσωπο του Robert DeNiro. Αυτό νέτο σκέτο, στεγνό. Δεν είχε καν την ένταση που είχαν ανάλογα πλάνα του στα φημισμένα του western. Και είναι θαυμαστό ότι μέσα απ' αυτή την απλότητα ξεπήδησε αυτό το δίλλημα κι αυτή η ανατροπή. Το τέχνασμα του αποστομοτικού φινάλε που ανατρέπει όλα όσα έχουμε δει προηγουμένως δεν ούτε η πρώτη ταινία που το χρηισμοποίησε ούτε η μοναδική. Ήταν απλά αυτή που το έκανε με τον πιο αποτελεσματικό και λιτό τρόπο. Θα μπορούσε να μην υπάρχει καν μουσική.
Ήταν ίσως κι η μοναδική ταινία που σε έκανε να θεωρήσεις την ανατροπή στη βάση του σινεμά. Η κωλοτούμπα που γίνεται στο σενάριο δεν αφορά τον πρωταγωνιστή αφορά το θεατή και μόνο. Ο ήρωας στη οθόνη δεν βιώνει κάτι το μη αναμενόμενο γι' αυτόν αφού βρίσκεται υπό την επήρεια ουσιών εν πλήρη γνώση του. Ο θεατής απ' την άλλη αρχίζει και το σκέφτεται το πράγμα: Κοντά τρεις ώρες για το τίποτα. Όλα όσα είδα ήταν ένα ψέμα (αυτό ακριβώς απέφυγαν να νιώσουν οι υπέρμαχοι της άποψης περί πραγματικής αφήγησης). Μα μήπως κι ότι συμβαίνει σε κάθε ταινία που βλέπω ψέματα δεν είναι; Όλα στημένα και σκαρφίσματα κάποιου μυαλού. Το μόνο που διαφέρει είναι οι συνθήκες καθώς σε μια οποιαδήποτε ταινία όλα τα φτιάχνει το μυαλό του σκηνοθέτη και του σεναριογράφου ενώ στο Once Upon το μυαλό του πρωταγωνιστή. Στο σινεμά τα μέσα είναι οι φακοί και η κάμερα, για τον Noodles (αν υπήρξε ποτέ) είναι το όπιο. Όλα αυτά μας οδηγούν πίσω στην αφετηρία τότε που πρωτοαντικρίσαμε αυτήν την μοναδική ψευδαίσθηση της πραγματικότητας που αποτελεί ο κινηματογράφος. Αν οι θεατές δεν ήταν δεκτικοί στα ψεύτικα λειτουργήματα των σκηνοθετών τότε όντως ο δεν θα υπήρχε 7η τέχνη θα ήταν μόνο 6. Όμως, αν και καλοί δέκτες, οι περισσότεροι απ' το κοινό δεν μπορούν να αντέξουν την ιδέα ότι τους ξεγελούν οι φτιαχτές εικόνες όπως έκανε κι ο Leone με την ταινία του.
Το χαμόγελο στο τέλος του Once Upon a Time in America έχει λάβει διάφορους χαρακτηρισμούς. Ειρωνικό, σαρκαστικό, μαστουρωμένο... Ανάλογα με το πως το έβλεπε κανείς συχνά έφτανε και σε διαφορετικά συμπεράσματα για το στόρι. Δεν παύει δηλαδή σε καμία περίπτωση να είναι η πιο σημαντική σκηνή της ταινίας. Απ' τα παραπάνω που γράψαμε προκύπτει ότι στην πραγματικότητα πίσω απ' τον ηθοποιό που χαμογελάει, είναι ο Leone που κλείνει το μάτι προκαλώντας μας να σκεφτούμε τι είναι πραγματικό και τι όχι αλλά και τι απ' τα δύο αξίζει πιο πολύ. Όλ' αυτά ξαναλέγω είναι κάτι παραπάνω από μια προσωπική εκτίμηση για μια ιστορική σε κάθε περίπτωση σκηνή. Γι' αυτό το επίτευγμα όπως λέγαμε και στην αρχή. Σίγουρα σ' αυτές τις περιπτώσεις το ιδανικό (και το μόνο που μας βοηθά) για την κατανόηση είναι να ξέρουμε τι ακριβώς είχε στο μυαλό του ο δημιουργός. Κι αφού δυστυχώς ο Leone μας άφησε χρόνους, όλοι μπορείτε να αφήσετε τα δικά σας συμπεράσματα στο thread που βρίσκεται στο link παρακάτω...
(The Movies Cult 09-05-06, και προφανώς το link εδώ δεν υπάρχει)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου