Paprika

Η ψυχολογία και η ψυχανάλυση όπως εμφανίζονται στην πιο συγγενή τους τέχνη, τον κινηματογράφο, έχουν για χρόνια μείνει στάσιμες. Στη μελέτη του υποσυνείδητου προσπάθησαν να συνεισφέρουν πολλοί, όπως ο David Lynch που επιστημονικά μιλώντας μάλλον έφτασε στην πιο ακριβή αποτύπωσή του. Δεχόμενοι την παραδοσιακή ψυχανάλυση και τοποθετώντας τα όνειρα στην περιοχή του υποσυνείδητου, βλέποντας το Paprika ονειρευόμαστε με τα μάτια ανοιχτά όπως οι ήρωες της ταινίας.

Είχα γράψει κάποτε ότι τον σουρεαλισμό πραγματικά τον βιώνουν μόνο οι εθισμένοι σε ουσίες και οι ετοιμοθάνατοι. Επίτηδες δεν αναφέρω όσους κοιμούνται. Το υποσυνείδητο δεν αναφέρεται σε πραγματικές καταστάσεις (ή τουλάχιστον αυτό που οι νοητικά στιβαροί προσδιορίζουν ως πραγματικό). Η περιοχή είναι υπερρεαλιστική από μόνη της δεν χρειάζεται καμιά δράση για να γίνει τέτοια. Τα όσα συμβαίνουν εκεί υπερβαίνουν ρεαλιστικής εξήγησης, αλλά η ανάγκη για την αποτύπωση της και την ερμηνεία της παραμένει. Ο σουρεαλισμός λοιπόν η μόνη οδός για να απεικονίσουμε τα όνειρα; Σίγουρα, ειδικά αν κοιτάξει κανείς το έργο του Ανδρέα Εμπειρίκου, του μεγαλύτερου καλλιτέχνη-ψυχαναλυτή που γνώρισε τούτη η χώρα.

Θέση που οι επίδοξοι Ανδρέες αυτού του κόσμου θα βρουν μπροστά τους: Όταν μπλέκει κανείς όνειρο με πραγματικότητα έχει πρόβλημα, είθισται να κρίνουμε σε τρία επίπεδα, αισθήσεις-σκέψη-ένστικτο. Έστω ένα να είναι ανενεργό, όπως όταν κοιμόμαστε, τότε κρίνουμε λανθασμένα.

Στην ταινία δυστυχώς μέσω ενός επιστημονικού κατασκευάσματος, μιας συσκευής ονόματι DC-Mini, τα όνειρα πραξικοπηματικά εισβάλλουν στις ζωές των ψυχαναλυτών και ψυχαναλυόμενων πρωταγωνιστών. Υπάρχει άρα πρόβλημα ή μάλλον προβλήματα. Το βασικότερο εξ αυτών είναι ότι το τολμηρό, σε αισθητικές επιλογές και αφηγηματική δομή, υπερρεαλιστικό φιλμ του πρώτου μέρους εκφυλίζεται στη συμβατική πλοκή και δράση της τελικής αναμέτρησης. Ο Satoshi Kon, απ' τους σύγχρονους μάγους του παραδοσιακού animation, αποδεικνύεται κακός διαχειριστής μιας πολύ καλής ιδέας, μη έχοντας τι να κάνει τα όνειρα και τους εφιάλτες του τα διαλύει στο τέλος.

Ο σκηνοθέτης τουλάχιστον καταφέρνει να περάσει και στο Paprika μέρος της δικιάς του καθαρά κινηματογραφικής (με την κανονικότερη έννοια που μπορείτε να φανταστείτε) αναζήτησης. Αυτό γίνεται με εμβόλιμες σκηνές άμεσα αναφερόμενες σε κινηματογραφικές τεχνικές αλλά και με τον χαρακτήρα του αστυνόμου-σκηνοθέτη που ονειρεύεται συνεχώς την ίδια καταδίωξη, αλλά σε διαφορετικό κινηματογραφικό είδος. Έτσι επιτυγχάνεται και ο επιθυμητός συσχετισμός μεταξύ της υπαρκτής εναλλακτικής πραγματικότητας του υποσυνείδητου (την οποία αποτελούν τα όνειρα) και της φιφτίχ που αποτελεί το σινεμά. Χαρακτηριστικά θέλοντας να μάθει τη συνέχεια της δράσης ο αστυνόμος Kogawa μπαίνει σε μία αίθουσα προβολών... Η παραπάνω σκηνοθετική παρέμβαση στο μύθο αποτελεί και το καλύτερο σημείο της ταινίας όπως και η επιλογή του Kon να κάνει animation ταινίες για ένα αμιγές και διαφορετικό κάθε φορά είδος τον κάνει να ξεχωρίζει απ' το σωρό, τους πάμπολλους Ασιάτες ανιμάδες που επιμένουν χρόνια τώρα στον ουμανισμό και την επιστημονική φαντασία. Υπάρχει και κάτι μεμπτό όμως που προκύπτει απ' τη μέχρι τώρα πορεία του: ενώ ο ίδιος επιμένει στις βασικές αρχές τις τέχνης του και τεχνικά κι αισθητικά εξελίσσει το animation του (το Paprika πηγαίνει την εμψύχωση ένα βήμα παραπέρα), μέχρι στιγμής δεν δείχνει διατεθειμένος να εξελίξει περαιτέρω τις εκφραστικές δυνατότητές του, οι οποίες όπως έχει αποδειχθεί κυρίως από Ευρωπαίους καλλιτέχνες είναι τεράστιες. Είναι σίγουρο πως μεγάλο μέρος του ποιοτικού σινεμά κρύβεται σε σχέδια και ζωγραφιές που απαιτούν ψηφιακή επεξεργασία για να ζωντανέψουν. Όσο πιο γρήγορα επέλθει η συμφιλίωσή τους με το κινηματογραφικό παρελθόν τόσο καλύτερα για όλους, θεατές και δημιουργούς. Αν δεν το κάνει (και) ο Kon, που δείχνει ότι έχει τις γνώσεις και μπορεί, τότε ποιος;